Cảm xúc “tàu lượn siêu tốc” trong thay đổi – Bí quyết để chinh phục thành công

Tóm tắt

Thay đổi là điều tất yếu trong cuộc sống và công việc, nhưng không phải ai cũng dễ dàng đón nhận. Quá trình này giống như một chuyến tàu lượn siêu tốc cảm xúc, đưa con người qua nhiều cung bậc từ hoang mang, sợ hãi, chống đối đến chấp nhận, thích nghi và bứt phá.

Sự khác biệt giữa những người thành công và những người bị mắc kẹt trong vùng an toàn không nằm ở việc họ có trải qua thay đổi hay không, mà là họ phản ứng với thay đổi như thế nào. Nếu bạn biết cách quản lý cảm xúc, nhìn nhận thay đổi như một cơ hội thay vì một trở ngại, bạn sẽ có khả năng vươn lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Như Charles Darwin đã từng nói:
“It is not the strongest of the species that survive, nor the most intelligent, but the one most responsive to change.”
(Không phải loài mạnh nhất hay thông minh nhất tồn tại, mà là loài biết thích nghi với thay đổi tốt nhất) [1].

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hành trình cảm xúc khi đối mặt với thay đổi, cũng như cung cấp những chiến lược thực tế để vượt qua nỗi sợ hãi, biến đổi tư duy và tận dụng thay đổi như một bàn đạp phát triển.

I. Giới thiệu

Thay đổi – Thách thức hay Cơ hội?

Trong một thế giới vận động không ngừng, khả năng thích nghi với thay đổi là yếu tố quyết định thành công. Tuy nhiên, thay đổi luôn đi kèm với sự bất định và rủi ro, khiến nhiều người cảm thấy lo lắng khi phải bước ra khỏi vùng an toàn. Tâm lý con người vốn dĩ không thích thay đổi, vì nó tạo ra sự bất ổn và đòi hỏi chúng ta phải nỗ lực nhiều hơn.

Nhưng sự thật là, mọi thành công vĩ đại đều đến từ những thay đổi mang tính đột phá. Nếu không có sự thay đổi, chúng ta sẽ bị mắc kẹt trong những lối mòn cũ, bỏ lỡ những cơ hội phát triển quan trọng. Những cá nhân, đội nhóm và doanh nghiệp xuất sắc nhất không phải là những người tránh né thay đổi, mà là những người biết chuyển hóa thay đổi thành động lực phát triển.

Như John C. Maxwell từng khẳng định:
“Change is inevitable. Growth is optional.”
(Thay đổi là điều không thể tránh khỏi, nhưng phát triển hay không là do bạn lựa chọn) [2].

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các giai đoạn cảm xúc khi đối mặt với thay đổi và hướng dẫn bạn những chiến lược thực tiễn để vượt qua thử thách và đạt được thành công.

II. Nội dung

1. Hành trình cảm xúc khi đối mặt với thay đổi

Sự thay đổi không chỉ ảnh hưởng đến hành vi mà còn có tác động mạnh mẽ đến tâm lý. Con người thường trải qua nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau khi phải đối diện với những thay đổi lớn trong cuộc sống hoặc công việc. Hiểu rõ các giai đoạn cảm xúc này sẽ giúp chúng ta quản lý sự thay đổi một cách chủ động và hiệu quả hơn.

a. Giai đoạn đầu – Từ chối và lo lắng

Đây là giai đoạn con người phản ứng một cách bản năng trước sự thay đổi. Tâm lý lo sợ mất đi sự ổn định khiến nhiều người phủ nhận thực tế, cảm thấy lo lắng và kháng cự sự thay đổi.

Phủ nhận: “Điều này chắc không ảnh hưởng đến mình đâu.” – Phản ứng phòng thủ phổ biến khi con người chưa thực sự hiểu về sự thay đổi.
Lo lắng: “Mình có thể làm được không?” – Cảm giác thiếu tự tin xuất hiện khi chưa biết cách thích nghi với tình huống mới.
Kháng cự: “Mình đã làm theo cách này suốt bao năm, tại sao phải thay đổi?” – Nhiều người có xu hướng bám vào những gì quen thuộc và xem sự thay đổi như một mối đe dọa.

Ví dụ thực tế: Một doanh nghiệp triển khai chuyển đổi số, áp dụng công nghệ AI và tự động hóa quy trình. Nhân viên lâu năm có thể cảm thấy lo lắng vì họ nghĩ rằng những kỹ năng hiện tại sẽ trở nên lỗi thời, từ đó hình thành tâm lý phản kháng.

Như Tony Robbins đã từng nói:
“Change is never a matter of ability, but always a matter of motivation.”
(Thay đổi không bao giờ là vấn đề về khả năng, mà luôn là vấn đề về động lực) [3].

b. Giai đoạn chuyển tiếp – Khám phá và thích nghi

Sau khi cú sốc ban đầu qua đi, con người bắt đầu nhận ra rằng sự thay đổi là không thể tránh khỏi. Đây là giai đoạn họ tìm kiếm cách thích nghi, nhưng vẫn còn bối rối và hoài nghi.

Bối rối: “Mình nên làm gì tiếp theo?” – Chưa quen với cách làm việc mới có thể khiến bạn cảm thấy thiếu định hướng.
Hoài nghi: “Liệu thay đổi này có thực sự tốt hơn không?” – Con người thường lo lắng về những rủi ro tiềm ẩn từ sự thay đổi.

Ví dụ thực tế: Một nhân viên ban đầu lo lắng về việc sử dụng công nghệ AI trong công việc của mình. Tuy nhiên, sau khi tham gia các khóa đào tạo nội bộ, họ bắt đầu nhận thấy giá trị thực sự của công nghệ, giúp tối ưu hóa quy trình thay vì làm mất đi vị trí của họ.

c. Giai đoạn cuối – Chấp nhận và phát triển

Giai đoạn cuối cùng là khi con người không chỉ chấp nhận thay đổi, mà còn tận dụng nó để phát triển bản thân. Những cá nhân thành công không dừng lại ở việc thích nghi, mà họ còn biến sự thay đổi thành cơ hội để nâng cao kỹ năng và tiến xa hơn trong sự nghiệp.

Hy vọng: “Có lẽ thay đổi này không tệ như mình nghĩ.” – Khi nhận ra rằng thay đổi mang lại lợi ích, tâm lý của bạn sẽ dần trở nên tích cực hơn.
Bứt phá: “Mình có thể tận dụng thay đổi này để cải thiện kỹ năng và sự nghiệp.” – Đến thời điểm này, bạn chủ động học hỏi và thích nghi nhanh hơn.

Ví dụ thực tế: Sau khi làm quen với công nghệ AI, một nhân viên nhận thấy rằng công việc của họ trở nên hiệu quả hơn. Không chỉ giữ được vị trí, họ còn có thêm cơ hội thăng tiến nhờ vào việc thành thạo những kỹ năng số hóa quan trọng.

Như Steve Jobs từng nói:
“Innovation distinguishes between a leader and a follower.”
(Đổi mới là thứ phân biệt giữa một nhà lãnh đạo và một người đi theo) [4].

Tại sao cần hiểu rõ hành trình cảm xúc khi đối mặt với thay đổi?

Giúp bạn kiểm soát tâm lý tốt hơn: Khi hiểu rõ những cảm xúc này là tự nhiên, bạn sẽ bớt lo lắng và có thể điều chỉnh suy nghĩ tích cực hơn.
Tăng khả năng thích nghi: Việc nhận thức được mình đang ở giai đoạn nào trong quá trình thay đổi giúp bạn chủ động đưa ra các bước tiếp theo.
Phát triển tư duy linh hoạt: Những người chấp nhận thay đổi nhanh chóng thường là những người thành công nhất trong môi trường cạnh tranh.

Hãy nhớ rằng, mọi sự thay đổi đều mang đến cơ hội – chỉ cần bạn biết cách tận dụng!

2. Chiến lược vượt qua cảm xúc tiêu cực khi đối mặt với thay đổi

Dù thay đổi có thể gây ra cảm xúc lo lắng và bất an, nhưng nếu biết cách quản lý, chúng ta có thể biến nó thành cơ hội để phát triển. Dưới đây là những chiến lược giúp bạn kiểm soát cảm xúc và tận dụng thay đổi một cách hiệu quả.

a. Thừa nhận cảm xúc

Điều quan trọng nhất khi đối mặt với thay đổi là không phủ nhận cảm xúc. Lo lắng, sợ hãi hay căng thẳng đều là phản ứng tự nhiên của não bộ trước những điều chưa biết. Thay vì kìm nén hoặc cố gắng phớt lờ, hãy chấp nhận rằng đây là một phần của quá trình thích nghi.

Đừng cảm thấy tội lỗi khi lo lắng: Ngay cả những nhà lãnh đạo giỏi nhất cũng từng có lúc nghi ngờ bản thân khi đối mặt với sự thay đổi lớn.
Học cách diễn đạt cảm xúc: Chia sẻ suy nghĩ của mình với đồng nghiệp, bạn bè hoặc người cố vấn có thể giúp bạn giảm căng thẳng và tìm ra hướng đi mới.

Ví dụ thực tế: Khi một công ty thay đổi chính sách làm việc từ xa, nhiều nhân viên cảm thấy bất an vì lo sợ mất đi sự tương tác trực tiếp. Thay vì cố gắng lờ đi, một số người chủ động trao đổi với quản lý để hiểu rõ hơn về những hỗ trợ mà công ty cung cấp, giúp họ thích nghi dễ dàng hơn.

b. Tập trung vào cơ hội, không phải nỗi sợ

Thay vì chỉ nhìn thấy những khó khăn mà thay đổi mang lại, hãy tự hỏi bản thân: “Mình có thể học được gì từ điều này?”. Trong mọi sự thay đổi, có những cơ hội mà bạn có thể tận dụng để nâng cao năng lực hoặc mở rộng giới hạn bản thân.

Hãy đặt câu hỏi tích cực: “Sự thay đổi này giúp mình cải thiện kỹ năng gì?”, “Mình có thể khai thác lợi ích nào từ tình huống này?”
Tìm kiếm điểm sáng: Ngay cả những thay đổi khó khăn nhất cũng có mặt tích cực – có thể là cơ hội để thử nghiệm một hướng đi mới, học thêm một kỹ năng mới hoặc kết nối với những người khác trong ngành.

Ví dụ thực tế: Khi một doanh nghiệp quyết định chuyển đổi sang mô hình kinh doanh trực tuyến, thay vì lo lắng về việc thích nghi với nền tảng số, một số nhân viên đã chủ động học các công cụ kỹ thuật số mới và nhanh chóng trở thành những chuyên gia trong lĩnh vực này.

c. Đặt mục tiêu rõ ràng

Một trong những nguyên nhân chính khiến thay đổi trở nên đáng sợ là cảm giác mất kiểm soát. Khi mọi thứ trở nên bất định, việc đặt ra mục tiêu cụ thể giúp bạn cảm thấy có phương hướng hơn.

Chia nhỏ mục tiêu: Nếu thay đổi quá lớn, hãy chia nó thành các bước nhỏ và dễ thực hiện.
Tập trung vào những điều bạn có thể kiểm soát: Không phải lúc nào bạn cũng có thể kiểm soát hoàn cảnh, nhưng bạn có thể kiểm soát cách mình phản ứng với nó.
Đánh giá tiến trình thường xuyên: Kiểm tra xem bạn đã tiến bộ như thế nào và điều chỉnh mục tiêu khi cần thiết.

Ví dụ thực tế: Khi một nhân viên được giao một vai trò hoàn toàn mới, họ có thể cảm thấy mất phương hướng. Nhưng nếu họ đặt mục tiêu học một kỹ năng mới mỗi tuần, sau vài tháng họ sẽ thành thạo công việc và cảm thấy tự tin hơn.

Như Napoleon Hill từng nói:
“Your big opportunity may be right where you are now.”
(Cơ hội lớn của bạn có thể nằm ngay trước mắt) [5].

d. Phát triển khả năng phục hồi

Tư duy linh hoạt và khả năng phục hồi là yếu tố then chốt giúp bạn vượt qua những giai đoạn khó khăn. Hãy xem thay đổi không phải là một trở ngại, mà là một phần tự nhiên của sự phát triển.

Học cách chấp nhận rủi ro: Những người thành công không phải là những người tránh rủi ro, mà là những người biết cách kiểm soát và học hỏi từ nó.
Xây dựng tinh thần kiên cường: Đối mặt với từng thử thách nhỏ sẽ giúp bạn tăng khả năng thích nghi khi có thay đổi lớn hơn xảy ra.
Luôn giữ tư duy mở: Đừng vội bác bỏ những điều mới mẻ chỉ vì chúng khác biệt với những gì bạn đã quen thuộc.

Ví dụ thực tế: Khi một công ty thay đổi chiến lược kinh doanh, một số nhân viên cảm thấy bị động. Nhưng những người có khả năng phục hồi cao sẽ chủ động tìm hiểu về hướng đi mới, học hỏi và thích nghi một cách nhanh chóng, giúp họ không chỉ giữ vững vị trí mà còn có cơ hội thăng tiến.

Tại sao cần vượt qua cảm xúc tiêu cực khi đối mặt với thay đổi?

Giúp bạn tự tin hơn trong những tình huống không chắc chắn.
Tạo động lực để nắm bắt những cơ hội mới.
Giảm bớt căng thẳng, giúp bạn kiểm soát tốt hơn hành trình sự nghiệp.

Sự thay đổi không phải là điều đáng sợ – nó là một cơ hội để bạn vươn lên một tầm cao mới. Khi bạn thay đổi cách nhìn nhận, bạn cũng thay đổi cách mà thế giới phản hồi lại bạn!

III. Kết luận

Thay đổi không phải là một trở ngại, mà chính là bàn đạp để tiến về phía trước. Những cá nhân và tổ chức biết cách thích nghi không chỉ vượt qua thách thức mà còn vươn lên mạnh mẽ hơn, biến những khó khăn thành cơ hội để tăng trưởng và đổi mới.

Thực tế đã chứng minh rằng mọi bước tiến lớn trên thế giới đều bắt nguồn từ sự thay đổi. Những công ty dẫn đầu thị trường hôm nay là những công ty đã không ngừng thích nghi và đổi mới trong quá khứ. Những cá nhân xuất sắc nhất là những người luôn sẵn sàng học hỏi và phát triển trong mọi hoàn cảnh.

Như Reid Hoffman, nhà sáng lập LinkedIn, đã từng nói:
“If you are not embarrassed by the first version of your product, you’ve launched too late.”
(Nếu bạn không cảm thấy xấu hổ về phiên bản đầu tiên của sản phẩm, có nghĩa là bạn đã ra mắt quá muộn) [6].

Điều đó có nghĩa là chúng ta không cần chờ đợi đến khi mọi thứ hoàn hảo mới bắt đầu. Hãy hành động ngay, sẵn sàng đối mặt với những thay đổi, học hỏi từ sai lầm và không ngừng tiến về phía trước.

Cuộc sống và công việc luôn biến động, nhưng bạn có quyền kiểm soát cách mình phản ứng với chúng. Hãy đón nhận thay đổi với tư duy tích cực, xem nó như một bệ phóng để phát triển bản thân, và bạn sẽ ngạc nhiên trước những gì mình có thể đạt được!

IV. Tài liệu tham khảo

[1] C. Darwin, On Adaptability, Available: https://www.goodreads.com. Accessed: Jan. 26, 2025.
[2] J. C. Maxwell, Leadership and Change, Available: https://www.johnmaxwell.com. Accessed: Jan. 26, 2025.
[3] T. Robbins, Motivational Strategies, Available: https://www.tonyrobbins.com. Accessed: Jan. 26, 2025.
[4] S. Jobs, Innovation and Change, Available: https://www.apple.com/stevejobs. Accessed: Jan. 26, 2025.
[5] N. Hill, Personal Development, Available: https://www.naphill.org. Accessed: Jan. 26, 2025.
[6] R. Hoffman, Entrepreneurship and Adaptation, Available: https://www.linkedin.com. Accessed: Jan. 26, 2025.

Nguồn: SmartSkills – Người viết: Đặng Thanh Tùng